تورکونو یازمازلار کی، دانیشارلار!

۱۳۷۹جو ایلده بیر سیرا اؤیرنجی یولداش‌لارلا بیرلیکده تبریز بیلیم‌یوردوندا تورکجه دیل کیلاسی قورماق قرارینا گلدیک. آنجاق، بو ایشه گؤره، تبریز بیلیم یوردونون فرهنگی ایش‌لر یاردیمچیلیغیندان مجوز آلمالیییدیق. بونا گؤره ده ایسته‌یییمیزی بیر کاغیذا یازیب، وورغولادیغیم قوروما باش ووردوق. اورادا بیر منشی خانیم وار ایدی. بیزی گؤرجک اورا باش ووردوغوموزون ندنینی سوروشدو. آنا دیلیمیزی اؤیرنمک اوچون تورکجه دیل کیلاسی قورماق ایسته‌دیییمیزی دیله گتیردیییمیزده، چاشباش قالیبان سوروشدو:

 

- "یانی نهههه؟! آنا دیلیمیزی باشاریروخ داااا"

اونون سؤزونه یانیت اولاراق دئدیم: "یوخ، بیز باشارمیریق، سیز باشاریرسینیزسا بیر صفحه تورکو یازی یازین بیزه؟!"

چاشباش قالمیش خانیم منیم بو سؤزومو ائشیتدییینده مات-مات بیزه باخاراق "آخی تورکونو یازمازلار کی، دانیشارلار دا"! دئیه یانیت وئردی. منسه "دئییرسینیز من ایکی صفحه یازیم" دئیه‌رک "دیل باجاریق‌لارینین بیری دانیشماقدیرسا باشقاسی ایسه یازماقدیر" سؤزونو آنلاتماغا چالیشدیم...

 

ی س: ایندی آز-قالا ییرمی ایل بو اولایدان کئچیر. بو ییرمی ایلده هئچ نه قازانماساق دا، اَن آزی چوخلارینی باشا سالمیشیق کی تورکجه‌نی یالنیز دانیشمازلار، بلکه یازارلار دا... بونو بوگون دیلیمیزین دوشمن‌لری ده بئله بیلیرلر.

 

محمد رحمانی فر

اورتاق تورک دیلی: نه ائتمه‌لییک، نئجه ائتمه‌لییک؟ l فریدون جلیلوو

گوندَمدن دوشمه‌یَن موضوع لاردان بیری ده اورتاق تورک دیلی نین یارادیلماسی مسئله سی دیر. موختلیف ایللرده بونونلا باغلی چوخسایلی قورولتایلار، توپلانتیلار کئچیریلسه ده، مسئله حلّینی تاپماییب. اورتاق تورک دیلینین یارادیلماسینی ضروری ائدن، بو یولدا آتیلمالی اولان آددیملار نَدن عیبارتدیر؟ تانینمیش تورکولوق، فیلولوژی علم لری دوقتورو، پروفسور فریدون جلیلوو نوواتور.آز-این امکداشی ایله صُحبتینده بیلدیریب کی، اورتاق دیل مسئله سی چوخ آغیر موضوع دور: "اونون اینجه‌لیکلرینی بیلمه‌دن "اورتاق دیل یاراداق" ،"بیرلَشک" شکلینده شوعارلار وئرمکله ایش گئتمز. بو، چوخ جیدّی آراشدیرما، اوزَرینده چوخ جیدّی ایشله‌مه طلب ائدن بؤیوک مسئله دیر. اورتاق تورک دیلی موجود اولوب واختیله. اورتا عصرلرده ایکی اورتاق تورک دیلی وار ایدی. بیری قافقازدا، ایراندا، تورکیه‌ده و اورتا آسیانین بعضی بؤلگه‌لرینده ایشلنن اورتاق دیل ایدی کی، بونا تورکی دیلی دئییردیلر. او دیلده مکتوبلار یازیلیر، اینسانلار بیر-بیری ایله اُنسیّت قوروردولار. بیر ده بیر آز قیپچاق دیلینه یاخین اولان و اؤزبکلرین، اویغورلارین ایشلتدیگی جیغاتای دیلی وار ایدی. آذربایجاندا اولان تورک دیلی نه اینکی تورکلرین، حتّی قافقازدیللی خالقلارین دا اورتاق دیلی اولوب. روسلار قافقازا گلمه‌میشدن بو بؤلگه‌نین خالقلاری همین اورتاق دیلده دانیشیردیلار. حتّی ۱۹۳۶-جی ایله قدر داغیستانین آنا یاساسیندا تورک دیلی دولت دیلی ایدی. اون یئددی عصرین ۷۰-جی ایللرینده بیر فرانسه لی میسیونر گلیب آذربایجانین گونئیینی و قوزئیینی گَزیر، سونرا شاماخیدا بؤلگه‌نین اورتاق دیلی حاقیندا کیتاب یازیر. کیتابین آدی بئله‌دیر: "سؤز تورکی". بیر نسخه‌دن عیبارت اولان بو کیتاب سوئد ده کیتابخانادا ساخلانیر. اۆزۆنۆ کؤچوروب منه گؤندردیلر، من اونو چاپا حاضیرلادیم، آما مادّی ایمکان اولمادیغی اوچون ائله اَل یازما شکلینده ده قالدی، چاپ ائده بیلمه‌دیم. همین میسیونر اوچ-دؤرد عصر اول بو دیلین فاکتلارینی اورتایا قویوب. اونون کیتابینی ایسه جمعی ایکی نفر اوخویوب. بیر سوئدلی یوهانسون آدلی تورکولوق، بیر ده من. داها اوچونجو آدامین او کیتابدان خبری یوخدور.

تَخمینن ۳۰ ایل اؤنجه آنکارادا گؤروشنده یوهانسون منه دئدی کی، او دا "سؤز تورکی"نی چاپا حاضیرلاییب، آما چاپ ائتمه‌یه ایمکانی یوخدور. میللی علم لر آکادئمییاسینین نسیمی آدینا دیلچیلیک موسسه سی بو جور کیتاب و یا الیازمالاری تاپیب چاپ ائلمه‌لیدیر. آفاناسی نیکیتین "اوچ دنیز آرخاسیندا" کیتابینی روسجا یازیب آما او اثرین بیر چوخ یئرینده اورتاق تورک دیلی دئدیگیمیز آذربایجان تورکجه‌سینده جومله‌لر وار. یوزلرله بئله فاکت سایا بیلرم کی، آذربایجان تورکجه‌سی بو بؤیوک اراضیده اورتاق تورک دیلی کیمی ایشله‌نیب. آذربایجان تورکجه‌سی اوغوز دیلیدیر. بو اوغوز دیلی گونئیلی-قوزئیلی آذربایجاندا، بوتون قافقازدا، آنادولودا، تورکمنیستاندا ایشله‌نیب. هئچ اولماسا بو اراضیلرده یاشایان تورک خالقلاری اوچون بیر اورتاق دیل درسلیگی حاضیرلاماق لازیمدیر کی، یئنیدن او دؤنمه قاییتماق اولسون. سونرادان جیغاتای دیلینی ده بورا علاوه ائتمکله بیر عمومی درسلیک اورتایا قویماق اولار. آما بونلار آغیر ایشدیر، بؤیوک زحمت طلب ائدیر. میللی علم لر آکادِمیسینین دیلچیلیک موسسه سینه میللی روحلو بیر آکادمیک رهبرلیک ائدیر – محسن ناغیسویلو. بو یؤنده چوخ ایش گؤرورلر. سادجه اولاراق دستک وئریب اونلارین گؤردویو ایشی بیلیم یوردو توپلانتیلاریندا و دیگر یئرلرده، خُصوصن تلوزیوندا تبلیغ ائتمک لازیمدیر. آرادا او شوو وئرلیش لرینین یئرینه بئله میللی مسئله‌لرله باغلی موضوع لار اِئفیره چیخاریلمالیدیر". فریدون جلیلووون فیکریجه، اورتاق تورک دیلینین یارادیلماسی اوچون تاریخده اولانلاری تبلیغ و برپا ائتمک لازیمدیر: "توتالیم، قازاخلا آذربایجان تورکو بیر-بیری ایله چتین آنلاشیر. آما بیر هفته قازاخیستاندا یاشایاندا دانیشا بیلمه‌سه ن ده او لهجه‌نی تام باشا دوشورسن. یعنی تورک دیللری هیند-آوروپا و باشقا دیللردن فرقلی اولاراق آنا کؤکونو ساخلاییب. او آنا کؤکون اۆزَرینده معین ایشلر آپارماق لازیمدیر. بیرینجی مرحله ده اوغوز تورکجه‌سی اوچون، ایکینجی مرحله ده قیپچاق دیللری اوچون آیریجا اورتاق دیل درسلیگی یاراتماق، سونرا بو ایکی اورتاق دیلین ماتِریاللارینی علمی شَکیلده اوزلاشدیرماق اولار کی، اوچونجو، یعنی اساس سئچَنَک(گزینه) اوچون نَه یی ساخلاییب نَه یی ایختیصار ائتمه‌لی اولدوغوموزو بیلک. همچنین تبلیغات بئله آپاریلمالیدیر کی، اورتاق دیل یئرلی لهجه لرین سیرادان چیخماسینا سبب اولمایاجاق، او مقصدی گۆدمۆر. قازاخ اؤز لهجه‌سینده، قیرغیز اؤز لهجه‌سینده، آذربایجان تورکو اؤز لهجه‌سینده یازیب-اوخویاجاق، آما علاوه اولاراق اورتاق تورک دیلینی اؤیرنه‌جک کی، باشقا تورک دولتی نه گئدنده او دیلده دانیشا بیلسین. بونون علمی یوللاری وار. بو ایشی ناشی آداملارین عهده سینه بوراخماق اولماز. خالق آراسیندا بو سۆرَج گئدیر. آذربایجاندا آنادولو تورکجه‌سی سریال لار، وئریلیشلر، خبرلر واسیطه‌سیله بوتون ائولره گیریب. دولت مستقل لیگیمیزی برپا ائدندن بَری بیز تورکیه‌دن یوزلرله سؤز آلیب ایشله‌دیریک. بو یاخشی حالدیر، اورتاقلیغا آپاران یولدور. آما تورکیه‌ده بونو ائتمیرلر. چونکو اوردا بو تبلیغات گئتمیر. یالنیز سون زامانلار چوخ آز سایدا، بیر نئچه مکتبده آذربایجان تورکجه‌سی ایله آنادولو تورکجه‌سی آراسینداکی فرقلری شاگیردلره اؤیرتمه‌یه باشلاییبلار.

اصلینده آذربایجان تورکجه‌سی تورک دیللری ایچَریسینده ان گؤزل و ان مکمل دیر، لاکین بیز بونو تبلیغ ائده بیلمیریک. آنادولو تورکلری بیزدن چوخ سؤز گؤتوره بیلرلر، لاکین ائتمیرلر. بونون دا موختلیف سببلری وار. بیر طرفدن تورکیه ۶۰۰ ایل پادشاهی اولموش دولت دیر دئیه دیگر تورک خالقلارینا بیر آز بؤیوک قارداش کیمی باخیر. ان بؤیوک سهوی ده بودور. بو گون گونئی آذربایجاندا اولان تورکچولوک نه قوزئی آذربایجاندا وار، نه ده تورکیه‌ده. دیگر طرفدن تورکیه‌ده بو مسئله ایله مشغول اولان عالیملر ایچریسینده گله‌جگی گؤره بیلَنلر چوخ آزدیر. گؤره بیلنلر ده "توران" ،"ارگنکون" شوعارلاری ایله گونده‌می دولدوران، علم دن اوزاق اینسانلاردیر. اورتایا اساسی ایش قویان یوخدور. بو ایش اوچون هم سیاسی ایراد، هم ده فردلرده حقیقی تورک روحونون اولماسی لازیمدیر. من همیشه تورکیه‌ده دئییرم کی، بیز باکیدان ایستانبولا "طیاره" ایله گلیب "اوچاق"لا قاییدیریق. بو زامان "اوچاق" اولور بیزیم اورتاق سؤزوموز. سیز ده "آناهتار"لا گلیب "آچار"لا قاییدین. باخ، بو مکانیسمی محض اونون سورونونو بیلن اینسانلارین رهبرلیگی آلتیندا ایشه سالماق لازیمدیر کی، مکانیسم گؤزلنمز فسادلار وئرمه‌سین". فریدون جلیلووا گؤره، خصوصی مقام اورتاق الیفبا مسئله سیدیر: "هر دفعه قید ائدیرم کی، اول اورتاق الیفبا اولمالیدیر، سونرا اورتاق دیل. ۳۰ ایلدیر اورتاق الیفبا مسئله سی گئرچکلشمیر. حالبوکی ۳۰ ایل قاباق تورک اؤلکه‌لرینین تانینمیش عالیملری ایستانبولدا کئچیریلن قورولتایدا موختلیف لایحه‌لری مذاکیره‌یه قویدولار و ۳۴ حرفدن عیبارت اورتاق الیفبا قبول ائتدیلر. هامیسی دا بونا ایمضا آتدی. تورکیه‌لیلر ایندیکی الیفبالارینا ایکی-اوچ حرف آرتیرسایدیلار همین اورتاق تورک الیفباسینی قبول ائتمیش اولوردولار. آما ۳۰ ایلدیر بونو ائده بیلمیرلر. بیز ایسه اونو بوردا حیاتا کئچیرمیشیک و ۲۶ ایلدیر ایشله‌دیریک. تاتارلار دا همین اورتاق الیفبانی ایشله‌دیر. آما بو گون اورتا آسیاداکی اؤلکه‌لر اؤزلری یئنی الیفبا یارادیرلار کی، بو دا اورتاقلیق مسئله سینه ضیددیر. بیز ۱۹۹۱-جی ایلده لاتین قرافیکالی یئنی الیفبانی آذربایجان مجلیسیندن کئچیردنده (همین واخت فریدون جلیلوو میللت وکیلی ایدی؛ ۱۹۹۲−۱۹۹۳-جو ایللرده ایسه او، باش باخانین معاوینی، خالق تحصیلی باخانی، عالی و اورتا ایختیصاص تحصیلی باخانی وظیفه‌لرینده چالیشیب) چوخ بؤیوک تضییق لر وار ایدی. اورتاق الیفبا مسئله سی ایله باغلی قازاخیستاندان بورا بئش-آلتی پروفسور گلمیشدی. اونلارا بو سۆرجی حیاتا کئچیرمگین یولونو ایضاح ائتدیم، چتینلیکلرینی باشا سالدیم، چوخ راضی گئتدیلر. سونرا منه خبر گؤندردیلر کی، اورتاق الیفبا مسئله سینی رئاللاشدیرا بیلمیریک، مانع اولانلار وار. اؤزبکیستاندا دا بو جور اولدو، تورکمنیستاندا دا. اورتاق الیفبا یالنیز بیزده، کریم تاتارلاریندا و تاتاریستاندا ایشله‌نیر. ائله مسئله‌لر وار کی، آچیق دئمک اولمور. واختیله آتاتورکو ده چاشدیریبلار، تورکیه‌ده ایندیکی الیفبانی قبول ائدیب. حالبوکی او واخت بوتون تورک اؤلکه‌لرینین ایستیفاده ائتدیگی اورتاق الیفبا وار ایدی. ۱۹۲۶-جی ایلده باکیدا کئچیریلن بیر تورکولوژی قورولتایدا اورتاق الیفبا قبول ائدیلمیشدی و بیز اونو ۱۹۳۹-جو ایله قدر ایشلتدیک. سونرادان استالین اونو لغو ائتدی و کیریل الیفباسینا کئچیلدی. تورکیه لاتین الیفباسینی همین اورتاق الیفبا بیزده ایشلندیگی دؤورده قبول ائتمیشدی". پروفسور جلیلوو اورتاق دیلین سیرادان چیخماسینین سببلری آراسیندا بونلاری دا قید ائدیر: "روسلارین گلیشیندن سونرا قافقازدا پروسئسلر دییشدی. روس دیلی اورتاق دیل کیمی تورک دیلینی سیخیشدیردی. گونئی آذربایجاندا ایسه فارس دیلی سون یوز ایلده دولت سیاستی شکلینده تورک دیلینی سیخیشدیرماقلا مشغولدور. فارس پرست عالیملر، خصوصن روسلار یازیر کی، گویا آذربایجانین هم قوزئیی، هم ده گونئیینده اول لر آیری خالقلار اولوب، بوردا تورکلشمه سلجوقلار گلندن سونرا باشلانیب. فاکتلار ایسه بونون عکسینی گؤستریر. اودور کی، آذربایجاندا عصرلرله فارسلاشما گئدیب و بو گون ده گئدیر. آنادولو تورکجه‌سینده ایسه ایکی دیل یارانیب: بیر آذربایجان تورکجه‌سی ایله عینی تشکیل ائدن خالق دیلی، بیر ده ایستانبول لهجه‌سی".

به روز رسانی کتاب‌های ترکی پس از ۲۷ سال در بلغارستان

به گزارش وبلاگ‌اخبار زبان تُرکی، ۵ هزار و ۱۵۹ دانش آموزی که زبان مادری شان ترکی است و یا اینکه ترکی را به عنوان زبان خارجه انتخاب کرده اند، پس از ۲۷ سال کتاب های درسی ترکی جدید دریافت کرده اند.

این کتب درسی به زبان ترکی از طرف وزارت آموزش و پرورش بلغارستان به روزرسانی شده و حاصل تلاش یک تیم متخصص ۱۰ نفره می باشد که موجب شادمانی دانش آموزان تورک و علاقه مندان به زبان ترکی در بلغارستان شده است.

آخرین ویرایش کتاب های ترکی در مدارس بلغارستان در مقاطع اول تا چهارم ابتدایی در سال ۲۰۱۲ – ۲۰۱۳ انجام شده بود و برای مقاطع پنجم تا هفتم ابتدایی پس از ۲۷ سال، امسال انجام گرفت.

استفاده از زبان ترکی معاصر، تصاویر رنگی زیبا، استفاده از متون نویسندگان و شاعران تورک بلغارستان از مهمترین تغییرات کتاب های ترکی در مدارس بلغارستان بوده است.

۱۰ درصد از جمعیت ۷ میلیونی بلغارستان را ترک ها تشکیل می دهند. آموزش زبان ترکی در مدارس بلغارستان از سال ۱۹۹۲، برای ۱۱۴ هزار دانش آنوز شروع شده بود.

۵ هزار و ۱۵۹ دانش آموز در سال تحصیلی جدید در بلغارستان در مدارس دولتی زبان تورکی را خواهند آموخت.

کارشناسان علت کم شدن کلاس های زبان ترکی در بلفارستان را افزایش مهاجرت تورک ها به اروپا و عدم انتخاب درس زبان تورکی در مدارسی که مسئولین آن ها تورک نیستند، عنوان می کنند.

 

ضرورت تاسیس فرهنگستان زبان و ادبیات ترکی

دکتر جواد نوروزی، رئیس بنیاد مقبره الشعرای استاد شهریار، با نگارش مقاله ای تحت عنوان «ضرورت تاسیس فرهنگستان زبان و ادبیات ترکی» در روزنامه «مردم سالاری» چاپ تهران نوشت:

 

نبود فرهنگستان زبان وادبیات ترکی آسیب شدیدی در سال‌های اخیر به این زبان وارد ساخته است .فقدان مراکز علمی، پژوهشی به همراه عواملی مانند فراموشی و رقیق‌تر شدن زبان مادری (پدیده فآذری) در روند انتقال شفاهی از یک نسل به نسل دیگر و عدم امکان معادل‌سازی و معادل‌یابی برای موضوعات، مفاهیم و اشیای جدید، می‌تواند آن زبان مادری را به زبانی نازا و ایستا تبدیل کند. عدم انتقال نسلی و نازایی زبانی می‌تواند در یک بازه زمانی طولانی، یک زبان را به گویش تبدیل کند و یا حتی منجر به مرگ تدریجی آن زبان شود. به طور نمونه، زبان‌های مازنی و گیلکی دست کم در مناطق شهری در طی دهه‌های اخیر تبدیل به گویش و لهجه شده‌اند که بر پایه تعاریف زبان شناسی، دیگر به سختی می‌توان آن‌ها را زبان نامید.

آب رفتن زبان ترکی و گسترش پدیده زبان فآذری یکی از آسیب‌های اصلی در سال‌های اخیر می‌باشد.: پدیده «زبان فآذری» (فارسی + آذری) به زبان ترکی آمیخته با واژگان و دستور زبان فارسی گفته می‌شود که از نظر شکل و محتوا تهی شده و بر اثر ترکیب مفرط و لجام گسیخته با زبان فارسی به شکل زبانی فاقد ساختار، قاعده و پویایی در آمده است. گسترش پدیده فآذری بویژه در میان جمعیت‌های مهاجر به کلانشهرها، بزرگ‌ترین تهدید پیش روی زبان ترکی آذربایجانی است چرا که آن زبان را از درون تهی و گویشوران آن را به فراموشی تدریجی زبان مادری و جایگزینی آن با زبان غالب (فارسی) سوق می‌دهد. دو عامل در شکل‌گیری این پدیده نقش‌آفرینی کرده‌اند. نخست، رسانه‌ها و دوم، نظام آموزشی.

نظر به اینکه زبان ترکی ، زبان مهم  عالم اسلام و کلید بخش عظیمى از ذخایر ارزشمند علمى و ادبى تمدن اسلامى، و خود از ارکان هویّت فرهنگى ملت ایران است، و با توجه به اینکه بنابر قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران،به‌منظور حفظ سلامت و تقویت و گسترش این زبان و تجهیز آن براى برآوردن نیازهاى روزافزون فرهنگى و علمى و فنى و رفع تشتت و ایجاد هماهنگى در فعالیت‌هاى مراکز فرهنگى و پژوهشى در حوزۀ زبان و ادب ترکی و سازمان دادن به تبادل گسترده و پربار تجربه درزمینۀ تحقیقات و مطالعات در این حوزه و صرفه‌جویى در نیرو و استفادۀ صحیح از کارشناسان و پژوهشگران و ایجاد مرجعى معتبر و برخوردار از وجهه و حیثیت جهانى در ایران می‌بایستی فرهنگستان زبان و ادبیات ترکی تاسیس شود.

 

فرهنگستان زبان و ادبیات ترکی می‌بایستی به دنبال اهداف ذیل باشد:

 حفظ قوّت و اصالت زبان ترکى، به‌عنوان یکى از ارکان هویت ملى ایران و زبان مهم  عالم اسلام و حامل معارف و فرهنگ اسلامى؛

• پروردن زبانى مهذّب و رسا براى بیان اندیشه‌هاى علمى و ادبى و ایجاد انس با مآثر معارف تاریخى در نسل کنونى و نسل‌هاى آینده‌؛

• رواج زبان و ادب ترکی و گسترش حوزه و قلمرو آن در داخل و خارج از کشور؛

• ایجاد نشاط و بالندگى در زبان ترکی، به ‌تناسب مقتض سازمان دادن و تمشیت فعالیت‌هاى ناظر به حفظ میراث زبانى و ادبى فارسى‌؛

 

فرهنگستان زبان وادبیات ترکی در حوزه‌های ذیل می‌تواند فعال باشد:

تأسیس واحدهاى واژه‌سازى و واژه‌گزینى و سازمان دادن واحدهاى مشابه در مراکز دانشگاهى و دیگر سازمان‌هاى علمى و فرهنگى و هماهنگ ساختن فعالیت‌هاى آنان از راه تبادل تجارب‌؛

• نظارت بر واژه‌سازى و معادل‌یابى در ترجمه از زبان‌هاى دیگر به زبان ترکی  و تعیین معیارهاى لازم براى حفظ و تقویت بنیۀ زبان ترکی  در برخورد با مفاهیم و اصطلاحات جدید؛

• کمک به معرفى و نشر میراث زبانى و ادب ترکى به‌صورت اصلى و معتبر؛

• اهتمام در حفظ فرهنگ‌هاى علمى و مردمى و جمع‌آورى و ضبط و نشر امثال‌وحکم و کلیۀ اعلام و اصطلاحات ترکی  در همۀ زمینه‌ها و بهره‌بردارى از آن‌ها براى پرورش و تقویت زبان و ادب ترکی‌؛

• سازمان دادن تبادل تجربه‌ها و دستاوردهاى مراکز پژوهشى در حوزۀ زبان و ادب ترکی و تأمین موجبات بهره‌بردارى صحیح از این تجربه‌ها؛

• بهره‌بردارى صحیح از گویشها ى محلى (در داخل و خارج از ایران‌) به‌منظور تقویت و تجهیز این زبان و غنى ‌ساختن و گستردن دامنۀ کارکرد آن‌؛

• معرفى محققان و ادیبان و خدمتگزاران زبان و ادب ترکی  و حمایت از نشر آثار ایشان و کمک به تأمین وسایل فعالیت علمى و فرهنگى آنان و فراهم آوردن موجبات تقدیر از خدمات آن‌ها.

 

ایرانی‌ها زبان ترکی را از سریال‌های ترکیه می‌آموزند

خانواده‌های ایرانی که علاقه زیادی به سریال‌های ترکیه دارند زبان ترکی را با تماشای آن می‌آموزند.

خانواده‌های ایرانی که علاقه زیادی به سریال های ترکیه از جمله پایتخت عبدالحمید، وصلت، پرنده سحرخیز، عشق اجاره‌ای، عشق تجملاتی دارند؛ زبان ترکی را با تماشای این سریال‌ها می‌آموزند.

 

مریم محمدی، ساکن مرکز شهر تهران به خبرنگار آناتولی گفت: علاقه زیادی به سریال‌های ترکیه‌ای دارم و برای یادگیری و تقویت زبان ترکی سریال‌های ترکیه تماشا می‌کنم، ترکیه و ایران به لحاظ فرهنگی به یکدیگر خیلی نزدیک هستند.

وی افزود: سریال‌های پایتخت عبدالحمید و وصلت که از شبکه تی آر تی پخش می‌شود از سریال‌های محبوب و مورد علاقه من است. سریال قیام ارطغرل را نیز خیلی دوست داشتم.

مریم در ادامه گفت: به علت علاقه زیادی که به سریال‌های ترکیه داشتم اسم دخترم را پارلا گذاشتم. برای اینکه دخترم هم ترکی یاد بگیرد. شبکه تی آرتی کودک تماشا می‌کنیم. می خواهم پسرم تحصیلات دانشگاهی خود را در ترکیه ادامه دهد.

آمنه رفعتی که خانه دار و مادر دو فرزند است در این مورد گفت: وقتی به ترکیه می‌رویم احساس غریبی نمی‌کنیم، مردم هم بسیار میهمان نواز هستند. سریال‌های ترکی را از شبکه‌های ایران یا ترکیه تماشا می‌کنیم. برای یادگرفتن زبان ترکی معلم خصوصی گرفتیم و سریال‌ها نیز به یادگیری زبان کمک‌ می‌کنند. دوست دارم پسرم در دانشگاه‌های ترکیه تحصیل کند. ترکیه به دلیل قرابت فرهنگی و عقیدتی کشور جذابی برای ایرانیان به شمار می‌رود.

سنا پناهی یکی دیگر از طرفداران سریال‌های ترکی است که ابتدا به دلیل علاقه مادرش به این سریال‌ها با آنها آشنا شده است، در این رابطه گفت: هنگام تماشا علاوه بر یادگیری به تلفظ کلمات هم توجه می‌کنم و معنی کلماتی را که نمی‌دانم با تحقیق یاد می‌گیرم.

ضرورت «رسمیت یافتن» «زبان ترکی» در ایران

امروزه در عالم سیاست ملاک اصلی تصمیم و تغییرات در هر جامعه نظر شهروندان هست تا حاکمان. حاکمان تنها مجری نظر شهروندان هستند.

رسمیت زبان ترکی در قانون اساسی ایران یک خواسته ی ملی محسوب میگردد:

 

۱- ضرورت سیاسی :

هر ملتی برای به رسمیت شناخته شدن در جامعه  علاوه بر «تکالیف» نیازمند «حقوق» سیاسی و اجتماعی و فرهنگی هستند.
یکی از اساسی ترین «حقوق اجتماعی و فرهنگی» یک ملت حق به رسمیت شناختن «زبان مادری» آن ملت است. شهروندان ترک در کشور سالیان سال است از اساسی ترین حقوق شهروندی خود یعنی رسمیت و شکل قانونی یافتن زبان آنها در قانون اساسی محرومند!
 لذا چنین روندی ناعادلانه تداوم یابد اسباب نارضایتی شهروندان ترک را فراهم خواهد ساخت و احساس  «شهروند درجه دو» بودن به آنها خواهد داد و کم کم از حاکمیت و دولت فاصله خواهند گرفت و شکاف ملی اساسی ایجاد خواهد شد. و از آنجائیکه امروزه پشتوانه ی حکومت ها و مشروعیت نظام‌ها با متاثر از«رضایت ملت» آن سرزمین میباشد لذا برای تقویت اقتدار ملی و مشروعیت نظام، جلب رضایت شهروندان ترک ضروری وحیاتیست.

۲- ضرورت تاریخی :

زبان ترکی «زبان تاریخی» ملت این سرزمین، قدمتش در این کشور به چندین هزار سال می‌رسد و بیش از هزار سال زبان حاکمان و امپراطوری های بزرگ اخیر کشور بوده است.
نادیده گرفتن زبان این نظام‌های سیاسی و امپراطوری ها و انکار آن جای بسی تعجب است!
چگونه ممکن است جریانی خاص با دست یازیدن به هر ابزاری سعی کنند زبان یک ملتی با قدمتی چندین هزار ساله را با«جعل تاریخ و کتب درسی و غیر درسی» در این کشور نابود سازند؟!

۳- ضرورت اقتصادی :

نقش و تاثیر یک زبان در توسعه ی همه جانبه و بخصوص توسعه ی اقتصادی یک اصل انکار ناپذیر است. با یک بررسی ساده می‌شود به این جمع بندی رسید که زبان ترکی از گذشته ی دیرین «زبان تجاری و اقتصادی و بازرگانی»این کشور بوده است. وجود بزرگترین «بازار سرپوشیده ی» جهان در«تبریز» و دیگر بازارهای سنتی چون بازار سنتی«مراغه» و بازار سنتی و سرپوشیده ی «سراب و زنجان» و  با یک نگاه کوچک، برنامهای راسته بازارهای، بازار سنتی تهران که در عصر قاجار شکل گرفته است خود حکایت از قدرت زبان ترکی در شکل گیری بازار و تجارت در کشور است.

وجود معادل وزن‌های تجاری از قدیم  مثل «پونزا» و«سییه» و «قاپان» وجود نظم و قاعده ی اعجاب انگیز در شمارش و اعداد،زبان ترکی که اگر از عدد یک تا بینهایت شمارش یابد از یک قاعده و نظم دقیق برخوردار خواهد بود در زبان ترکی خود سندی دیگر بر اقتصادی و تجاری بودن زبان ترکی از زمان‌های قدیم بوده است. لذا رسمیت یافتن زبان ترکی خود یک الزام اقتصادی را نیز با خود دارد. 

۴- ضرورت علمی :

زبان ترکی یک زبان علمی و باقاعده است. اولین فرهنگ لغت در این کشور به زبان ترکی به قلم محمود کاشغرلی نگارش یافته است. گسترده گی دایره ی لغات زبان ترکی آموختن علوم پزشکی و ریاضییات و ادبیات و دیگر علوم را تسهیل میکند!لذا نیازی به عاریه گرفتن واژگان از دیگر زبان‌های غیر بومی نخواهد بود.و به خلق و ساختن واژگانی عجیب چون«دراز آویز زینتی» یا «کش لقمه» نیست!

۵- ضرورت ملی :

با وجود اینکه قریب به صد سال است که از هر سوی زبان ترکی مورد هجمه و بی مهری ظالمانه ی سازمان یافته ی دولتی قرار گرفته است اما باز زبان ترکی یک زبان ملی و سراسری و زبان ارتباطی شهروندان غیر ترک با شهروندان ترک دراین کشور است مثلا در اکثر شهرهای کرد نشین اکثرا شهروندان کورد نیز با ترکهای این شهرها با زبان ترکی تکلم می‌کنند در استان گیلان، اکثر قریب به اتفاق تالشها و گیلکها زبان ترکی را بدون هیچ اجبار و الزام حکومتی یاد گرفته و به این زبان سخن می‌گویند.

پایتخت کشورمان، بزرگترین شهر ترک نشین کشور و دومین شهر ترک زبان دنیاست!
زبان ترکی زبان شهروندانی از شمال خراسان تا جنوبی ترین نقطه ی کشور و از غرب تا مرکزو شرقی ترین ونقطه ی کشور هست لذا رسمیت یافتن زبان ترکی در این شرایط یک ضرورت ملی محسوب میگردد.

۶- ضرورت بین المللی :

زبان ترکی زبان رسمی قریب به بیش از ده کشور و ده جمهوری خودمختار و فدرال و همچنین زبان نیم میلیارد جمعیت دنیاست حال برای بهره مندی اقتصادی و سیاسی و اجتماعی و فرهنگی با این  کشورها و جمهوری ها و این ملت‌ها لازم است زبان ترکی به عنوان زبان رسمی در کشور رسمی شده و ایران را مثل سابق یک کشور چند ملیتی به دنیا معرفی نمود و از محاسن بین المللی زبان ترکی که از چین و تبت و سیبری وتا قلب اروپا و یونان گسترده شده بهره برد!

بهره مندی از فواید سیاسی و اقتصادی  اتحادیه ی کشورهای ترک وکشورهای همسایه ی ترک، خود در این شرایط می‌تواند گره اکثر مشکلات کشور را بگشاید!

 

داستان اصلی کرم؛ داستانی مشترک در میان تُرکان اوغوز

اصلی و کَرَم‌ یک داستان عاشقی تُرکان جهان بخصوص تُرکان اوغوزمی باشد که روایت‌های گوناگون ولی نه چندان متفاوت از آن در فرهنگ و ادبیات آذربایجان، تُرکمنها، ترکیه و برخی کشورهای آسیای میانه رواج دارد. به عقیده محققین، این داستان لیریک دراوایل سدهٔ دهم قمری‌/ شانزدهم میلادی به وجود آمده وبه تدریج در میان سایر تُرکان اوغوز رواج یافته‌است. اکثرپژوهشگران بر این باورند که خاستگاه اصلی این افسانه آذربایجان بوده‌است. برخی دیگر معتقدند اصلی (معشوق) و کرم (عاشق)، قهرمانان داستان، در اواخر سده دهم قمری‌/شانزدهم میلادی می‌زیسته‌اند و این داستان در حدود یک قرن پس از آنها شکل گرفته‌است. در بعضی روایات، خاستگاه افسانهٔ اصلی و کرم شهر گنجه یاد شده‌است. چون در زمان حکومت تُرکان صفویه این داستان شکل گرفته و چون تبریز در دوران صفویه پایتخت ایران بوده و بعد قزوین و در نهایت اصفهان به پایتختی برگزیده شده‌است بنابراین اساس داستان نیز از آذربایجان و تبریز شکل گرفته و توسط نقالان حکومتی همزمان با انتقال پایتخت به اصفهان، به این شهر منتقل می‌شود. فرض دیگر این است که اساس داستان و وقوع آن به دوران پیش از میلاد مربوط است. چون قهرمانان اصلی یعنی آسلی و کرم از شاهزادگان بوده و نیای هر کدام حاکم منطقه‌ای از توران بودند و بخاطر سرنوشت اندوهبار و همچنین به سبب منزلت اجتماعی خاندان «کرم» و «آسلی» در حافظهٔ تاریخ ثبت و باقی‌مانده‌اند. به عقیده اهالی اورمیه، چشمه ای که اصلی و کرم همدیگر را در کنار آن می بینند در روستای گؤگ تپه اورمیه قرار دارد. در اکثر روایتها حتی روایت تُرکمنی که قرائن و شواهد نزدیکی واقعیت دارد، حوادث داستان در محله قاراملیک یا قره ملیک تبریز روی داده‌است، که به گفته اهالی بومی قراملک تبریز باغ منتسب به قاراملیک پدر اصلی، گوللو باغ هنوز در این منطقه پابرجا می‌باشد.

کرم پسر شاه مسلمان عاشق اصلی دختر وزیر به نام قارا کشیش مسیحی می‌شود. ولی قارا کشیش با ازدواج دخترش با کرم مخالف است و قاراکشیش و خانواده اش فرار را ترجیح می دهند. کرم ۱۱ سال به دنبال اصلی می‌گردد. قاراکشیش بالاخره در ظاهر با ازدواج این دو موافقت می کند ولی به کرم لباسی می دهد که بایستی شب هنگام موقع دیدار با اصلی بپوشد. چون دست کرم به دگمه های پیراهن اصلی می رسد دگمه ها خود بخود باز شده و چون به دگمه آخر می رسد خودبخود بسته می شود. در اینجا کرم در میابد که که سحر قارکشیش کار دستشان خواهد داد دست آخر، کرم تحت تأثیر طلسم پدر اصلی آتش می‌گیرد. کرم خاکستر شده و از شعله های آتش کرم به گیسوان اصلی آتشی می رسد و اصلی هم می میرد. این دو را در کنا رهم دفن می کنند. چندی نمی گذرد قارا کشیش هم می میرد و در کنا اصلی و کرم دفن می شود . روی قبر اصلی و کرم گل و روی قبر قاراکشیش خار رشد می کند. در این داستان بسیاری از اشکال اسطوروی باستان دیده می شود مانند بسته شدن خودبخودی دگمه های پیراهن پس از باز شدن.

هر چند که این افسانه در میان تُرکان مختلف از جمله تُرکمن‌ها، تُرکان ترکیه، تُرکان آذربایجانی‌، ازبک‌ها و قزاق‌ها حتی در میان ارامنه غیر ترک به صورت‌های گوناگون نقل می‌شود، ولی در تمامی آنها مایهٔ اصلی داستان و قهرمانان آن یکی است. در متن داستان اصلی و کرم، نظم و نثر در هم آمیخته‌است. عاشیق‌هاهنگام نقل داستان، قسمت‌های منظوم را همراه ساز به آواز می‌خوانند. سروده‌هایی از این داستان در برخی از جُنگ‌ها و مجموعه‌های خطی مضبوط است و روایاتی از آن نیز به چاپ سنگی انتشار یافته‌است. پس از ترویج چاپ سربی در دوران حکومت عثمانی، نخستین متن بازنویسی شدهٔ اصلی و کرم توسط احمد راسم (۱۳۵۱ ق / ۱۹۳۲ م) آمادهٔ چاپ شد.

هنرمندان کشورهای مختلف براساس افسانه اصلی و کرم که در میان اقوام مختلف به صورت نماد و تمثیل عشق پاک درآمده‌است، منظومه‌ها، داستان‌ها و نمایشنامه‌های بسیاری ساخته و پرداخته‌اند. ناظم حکمت، شاعر معاصر تُرک با الهام از این داستان منظومهٔ کرم گیبی را سروده‌است و خاچاطور آبوویان (۱۲۶۴ ق / ۱۸۴۸ م) نویسنده ارمنی داستان «دختر تُرک» و نریمان نریمانف داستان «بهادر و سونا» را براساس آن نوشته‌اند. یکی از معروف‌ترین آثاری که براساس این افسانه پدید آمده، اپرای اصلی و کرم است که در ۱۹۱۲م توسط عزیر حاجی بیگوف (۱۳۰۳ ۱۳۶۷ ق / ۱۸۸۵ ۱۹۴۸ م) موسیقیدان و آهنگساز مشهور آذربایجانی تصنیف شده و شهرت جهانی پیدا کرده‌است.

داستان اصلی و کرم با محوریت منطقه قراملک تبریز در سال ۱۳۹۱ توسط میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان شرقی در فهرست میراث ناملموس آثار ملی کشور جمهوری اسلامی ایران ثبت ملی گردید.

 

توحید ملک زاده دیلمقانی

تُرکی زبانی بسیار غنی است

تُرک‌شناس گرجستانی با بیان اینکه از سال ۱۹۵۶ در حال مطالعه و‌ تحقیق در خصوص زبان و تاریخ تُرک است افزود: زبان تُرکی به خاطر غنی بودنش مرا علاقه‌مند کرد.

تسیسانا آبولادزه، بانوی ۸۶ ساله تُرک‌شناس گرجستانی زندگی آکادمیک خود را صرف مطالعه و تحقیق در خصوص زبان و تاریخ تُرک کرده است و در موسسه نسخ خطی گرجستان مشغول فعالیت و تحقیق است.

آبولادزه در گفتگو‌ با خبرنگاران ضمن بیان علاقه‌مندی خود در زمینه مطالعات تاریخ عثمانی افزود: در گرجستان نزدیک به ۴۰۰ نسخه خطی مربوط به آثار ادبی به زبان‌های تُرکی عثمانی، تُرکی آذربایجانی، تُرکی ترکمنی و تُرکی ازبکی وجود دارد.

این بانوی تُرک‌شناس ضمن بیان مطالعه و تحقیق در خصوص نسخه‌های خطی با قدمت‌های مختلف افزود: "دانشجویانم مرتب به ترکیه سفر می‌کنند. من هم گاهی به عنوان توریست و گاهی جهت شرکت در محافل علمی به این کشور سفر می‌کنم. تنها آرزویم، دسترسی و مطالعه در کتابخانه‌ها و آرشیوهای ترکیه در این کشور است. این برای من خیلی خوب خواهد بود اما به گمانم برای این کار دیگر پیر شده‌ام".

خانم آبولادزه تصریح کرد بنا به دعوت شاعر و محقق برجسته تاریخ و‌ ادبیات ترک، آقای اورهان شاایک گوکیای به مدت زیادی در استانبول اقامت کرده و از ایشان تاثیرات زیادی گرفته است.

آبولادزه با بیان اینکه نسل جدید تورکولوژیست‌ها این فرصت را خواهند داشت که در محیط‌ها و مکان‌های بهتری کار کنند، گفت: " هم اکنون دانشجویانم بهتر از من تُرکی صحبت می‌کنند اما آن‌ها تُرکی عثمانی را بهتر از من نمی‌دانند. امیدوارم آن‌ها نیز بهتر از من آن را یاد گرفته و صحبت کنند. سعی میکنم دانشجویانم را به بهترین نحو ممکن تعلیم دهم. یک دانشجو دارم که از او بسیار راضی‌ام. مطمئن هستم که در آینده یک تُرک‌شناس بسیار بزرگ خواهد شد. در شهرهای قونیه، ارزروم و دیگر مناطق ترکیه دانشجویانی دارم که آن‌ها نیز مشغول مطالعه و تحقیق‌اند. ترکیه و مردم تُرک را خیلی دوست دارم. تُرکی زبانی بسیار غنی است، به همین جهت است که مرا به سوی خود جذب و علاقه‌مند کرده است. زبانِ بسیار آهنگین و صداداری است. این خصوصیت را در زبان عربی و دیگر زبان‌ها نمی‌بینم".

چاپ ۶۲۵ عنوان کتاب به زبان ترکی آذربایجانی در سال ۱۴۰۰

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی از چاپ ۶۲۵ عنوان کتاب ترکی آذربایجانی از ابتدای سال ۱۴۰۰ تاکنون در تبریز خبر داد.

سیدقاسم ناظمی با اشاره به این‌که ناشران استان هم در انتشار کتابهای فارسی و هم ترکی فعالیت می‌کنند گفت: بعضی از ناشران استان اهتمام بیشتری به چاپ و نشر کتب ترکی دارند و حاصل این تلاش فعالان حوزه چاپ و نویسندگان استان چاپ ۶۲۵ عنوان کتاب در طول سال جاری است.

وی افزود: کتاب های یاد شده در حوزه‌های متنوعی چون ادبیات، فنی، شعر، کودکان و نوجوانان و... منتشر می شوند و در این میان کتب ادبی و کودک و نوجوان بخش اعظمی از حوزه نشر ترکی آذربایجانی را به خود اختصاص داده اند.

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تصریح کرد: بیش از ۱۵ درصد کتب منتشره در استان به زبان ترکی است و این عدد رقم قابل توجهی در عرصه چاپ به شمار  می رود.

وی همچنین با اشاره به صبغه فرهنگی تبریز و استان در حوزه چاپ و انتشار کتاب و همچنین فعالیت نویسندگان و پژوهشگران برجسته در استان گفت: خوشبختانه هر سال شاهد سیر صعودی چاپ کتابهای پرمحتوا در سطح استان هستیم و این امر نویدبخش اتفاقات مبارک در حوزه فرهنگ است.

وی اظهار امیدواری کرد با حمایت نهادهای فرهنگی و اهتمام نویسندگان و ناشران شاهد بالندگی بیش از پیش فرهنگ و ادب در استان باشیم.

تشیع بر بال زبان ترکی آذربایجانی

دکتر سید جواد میری، هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در کانال تلگرامی خود نوشت: «اگر سوار قطار شوید و از مرز‌های شمالغرب ایران به سمت جمهوری آذربایجان و سپس به جمهوری گرجستان و سپس به جمهوری داغستان و سپس حرکت خود را به داخل روسیه ادامه دهید و از طریق کازان به سوی مسکو بروید و از آنجا پیش بروید تا شهر چیتا در سیبری ... در جای جای این خانه فرهنگی تشیع بر بال زبان ترکی آذربایجانی شما را همراهی می‌کند. در ایران کمتر از این منظر به "زبان ترکی و تشیع" پرداخته شده است. هنگامیکه از کانون فرهنگی تشیع سخن به میان میآید معمولاً چشم‌ها به سوی جهان عرب و شبه قاره و آفریقا دوخته می‌شود، ولی واقع امر این است که اوراسیا یکی از مهد‌های مهم تشیع است و کلید ورود به آن به صورت تاریخی زبان ترکی (و اکنون زبان روسی) است.»