انحصارگرایی‌ زبانی محکوم است!

حسن محدثی‌ گیلوایی، جامعه‌شناس در یادداشتی تلگرامی در پاسخ به یادداشت منوچهر جوکار، دانش‌آموخته‌ی دکترای زبان و ادبیّات فارسی و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز درباره‌ی تلاش برای تشکیل فرهنگستان زبان ترکی نوشت:
همه‌ی زبان‌هایی که در ایران وجود دارند، بخشی از سرمایه‌های فرهنگی‌ ایران اند. برای همه‌ی آن‌ها بهتر است فرهنگستان درست کنیم. همه‌ی عناصر فرهنگی در ایران مهم و عزیز اند، مگر آن‌که مخرب بودن‌شان بر مبنای پژوهش نشان داده شده باشد و اجتماع علمی بر آن صحه بنهد؛ زبان ترکی هم همین‌طور. به انحصارگرایی‌ زبانی خاتمه دهید!

رونق یافتن زبان ترکی یا کردی یا زبان‌های دیگر در ایران به معنای مقابله با زبان فارسی نیست. متأسفانه ملی‌گرایی‌ ایرانی در سده‌ی اخیر در ایران بر بنیاد طرد زبان و فرهنگ گروه‌های جمعیتی‌ دیگر بنا شده است. ملی‌گرایی‌ ایرانی به‌شدت انحصارگرا و سرکوب‌گر بوده است و هنوز پیروان این ایدئولوژی به نام ایران در تلاش اند میراث فرهنگی‌ اتنیک‌های دیگر ساکن در ایران را نادیده بگیرند و حتی حذف کنند. آن‌ها برخی از حقوق اولیه مردمان اتنیک‌های دیگر ایرانی را که قرن‌ها در این سرزمین زنده‌گی کرده اند و از کشورمان دفاع کرده اند، نادیده می‌گیرند.

شدت انحصارگرایی در میان این ملی‌گرایان چنان است که تحمل طرح بحث از تشکیل فرهنگستان زبان‌های دیگر در ایران را ندارند. متاسفانه مرکزگرایی در ایران نیز به نفع این ایده‌ئولوژی‌ سرکوب‌گر عمل کرده است. ایران متشکل از ترک، کرد، بلوچ، لر، فارس، عرب، ترکمن، گرجی، گیلک، و غیره است. همه‌ی این اتنیک‌ها بخشی ارزش‌مند از ایران هستند و دفاع از حقوق همه‌ی آن‌ها وظیفه‌ی هر ایرانی است.

رشد فرهنگی و اجتماعی در میان هر یک از آنان به معنای نادیده گرفتن و تضعیف ایران نیست بلکه بر عکس به معنای تقویت همبستگی ملی است. همبستگی‌ ملی با حذف اتنیک‌ها یا نادیده گرفتن حقوق اجتماعی و فرهنگی‌ و اقتصادی‌ و سیاسی‌ آنان حاصل نمی‌شود بلکه نتیجه‌ی این نوع سیاست‌ها همانا ایجاد بیگانگی در آن‌ها و پدید آوردن نیروی گریز از مرکز در آن‌ها است.

ایران‌گرایی موجود و مسلط در سده‌ی اخیر در ایران نوعی ایدئولوژی‌ انحصارگرا و ضدانسانی است و وظیفه‌ی هر ایرانی‌ آزاده‌ای که به حقوق هم‌وطنان‌مان از هر دسته و گروه و قومی تعهد دارد، این است که در برابر این ایدئولوژی‌ ضد انسانی و ضد اعتلای ایران بایستد و با آن مقابله کند. ایران از آن یکایک مردمان این سرزمین است و همه‌ی هم‌وطنان ما حق دارند از مواهب آن به یک میزان بهره ببرند.

زبان ترکی: ساختاری شگفت‌انگیز و قابلیتی عظیم

زبان ترکی شما را وا می‌دارد تا به گونه‌ای متفاوت بیندیشید، چون این زبان مقوله‌های معنایی متفاوتی دارد و افعال را به شیوه متفاوتی به کار می‌گیرد... علاوه بر آن، یادگیری زبانی همچون ترکی به شما این امکان را می‌دهد که به افکار و احساسات مردمانی که در یک مکان متفاوت زندگی می‌کنند، دسترسی خیلی مستقیم‌تری داشته‌باشید.
گرامر زبان ترکی موجب شده این زبان از انعطاف‌پذیری فوق‌العاده‌ای برخوردار باشد:

زبان ترکی برای اغلب آنهایی که همچون انگلیسی‌زبانان به یکی از زبان‌های هند و اروپایی سخن می‌گویند، زبانی ناآشناست. این زبان ساختاری متفاوت دارد و زبان‌آموزان جدید بایستی پیش از حرف‌زدن، اندکی تأمل نمایند. در عین حال، ترکی زبانی زیباست. انعطاف‌پذیری این زبان موجب شده خیلی چیزها در این زبان، موجزتر از انگلیسی بیان‌شوند. همچنین به خاطر انعطاف‌پذیری زبان ترکی، می‌توان یک عنصر بسیار مهم از یک جمله را تا لحظه آخر مخفی نگه‌داشت. به عنوان مثال، بیت زیر از شعر “نِوزاد چلیک” با عنوان “روز ولنتاین” را در نظر بگیرید:
بیر الیندن ساتین آلدیغیم چیچه‌یی
وئردیم اؤته‌کی الینه چینگنه قیزینین
از آنجا که در زبان ترکی قابلیت ساخت واژگان از طریق پسوندها وجود دارد، برخلاف زبان انگلیسی یک مفهوم چندوجهی می‌تواند تنها با یک واژه بیان شود. به عنوان مثال، “گئرچک‌لشدیریله‌مه‌ین‌لردیر” یک جمله یک کلمه‌ای است که با افزودن پسوندهایی به کلمه “گئرچک” که یک صفت به معنی “واقعی” می‌باشد ساخته شده است. معادل ترجمه‌پذیر آن به انگلیسی می‌تواند اینگونه باشد: “آنها چیزهایی هستند که نمی‌توانند تحقق یابند.”… یا “ائویمده‌کی‌لردن” به معنی “از چیزهایی که در خانه من هستند”… .
دانش زبان ترکی یادگیری سایر زبان‌ها را آسان‌تر می‌کند:
لکن، بسیاری از عناصری که برای انگلیسی‌زبانان تازگی دارند، برای گویشوران سایر زبان‌های دنیا تازه نخواهند بود. ساختار “فاعل-مفعول-فعل” در زبان ترکی با بسیاری از زبان‌ها، از آلمانی گرفته تا ژاپنی، مشترک است. همچنین قانون هماهنگی اصوات که در زبان ترکی وجود دارد در زبان‌هایی همچون مجاری، کره‌ای و غیره هم دیده می‌شود. به موجب این قانون، مصوت‌های پسوندها از مصوت‌های واژه اصلی تبعیت می‌کنند.
همانگونه که یادگیری مفهوم جنسیت در کلاس زبان فرانسه، می‌تواند به شما در یادگرفتن سایر زبان‌هایی که [در آنها کلمات] دارای جنسیت می‌باشند کمک نماید، دانش زبان ترکی نیز شما را با بسیاری از جنبه‌های تازه گرامری آشنا می‌سازد که ممکن است در جاهای دیگری با آنها مواجه شوید. دانستن زبان ترکی، بلیط ورود به جهانی دیگر را به شما می‌دهد:

زبان ترکی شما را وا می‌دارد تا به گونه‌ای متفاوت بیندیشید، چون این زبان مقوله‌های معنایی متفاوتی دارد و افعال را به شیوه متفاوتی به کار می‌گیرد… علاوه بر آن، یادگیری زبانی همچون ترکی به شما این امکان را می‌دهد که به افکار و احساسات مردمانی که در یک مکان متفاوت زندگی می‌کنند، دسترسی خیلی مستقیم‌تری داشته‌باشید. اگرچه ما در یک دنیای گلوبالیزه (جهانی‌شده) زندگی می‌کنیم، هنوز دستیابی به یک چشم‌انداز جهانی منفرد بسیار بعید می‌باشد. در حالی که با یادگیری زبان ترکی، ساختار منحصر به فرد این زبان، روز به روز شما را شیفته‌تر خواهد ساخت…

نویسنده: جان آنگلیس (برنده جایزه مترجم جوان British Council)
مترجم: محمد رحمانی‌فر

 

آیا وجود فرهنگستان زبان ترکی ضروری است؟

زبان ترکی دارای قدمت بالایی در سرزمینهای ایران امروزی است. حکومتها و مدنیت بزرگی در تاریخ چون گوتتی ها، هورری ها، آراتتی ها، مانناها و مادها دارای ریشه های استوار در سرزمین ایران بوده اند و تمرکز بیشتر این تمدنها آذربایجان بوده است. امروز آثار فراوانی از این تمدن ها در حوضه های تاریخی، موزه های ایران و جهان موجود است. همین اشیا اندکی که در داخل کشورمان مانده است نشان می دهد که تمدنی عالی با هنر و ادبیاتی غنی از سده های دور و دراز در این سرزمین وجود داشته است. هنوز ستونها و دیوارهای ماننا در استان ما موجود است؛ هنور آقار اورارتوها در استان ما سرافراز و استوار ایستاده است. در ادبیات و فرهنگ مردم نیز آثار گرانقدر اجداد ما در حرکت و ماندگاری است. بر خلاف کسانی که فکر می کنند زبان ترکی با سلجوقیان به ایران آمده است – بکذریم از افراد بی دانشی که مغولان؟! را آورنده ی زبان ترکی به ایران می دانند! – قدمت زبان ترکی به سده های پیشتر برمی گردد. کتابهای فراوانی در اوایل ظهور اسلام در ایران به زبان ترکی نوشته شده اند که امروز هنوز در موزه ها و کتابخانه های رسمی کشورمان نگهداری می شوند. ترجمه ی فرمان امیرالمؤمنین علی (ع) به والی آذربایجان که در قرن پنجم به ترکی ترجمه شده است و امروز در موزه ی چهل ستون اصفهان موجود است. یکی از صدها نمونه از این دست است. کتاب عالیقدر “مقدمه الادب” در اواخر قرن پنحم از جاراله زمخشری به سه زبان عربی فارسی و ترکی که برای آموزش زبان عربی برای فارسی زبانان و ترکی زبانان نوشته شده و قرنها در ایران در مکتبخانه ها تدریس می شده است و دهها نسخه ی خطی این اثر در جای جای ایران عزیزمان موجود است. و می توان دهها اثر جاودانه ای را شمرد که هنوز مورد غفلت عمدی قرار گرفته اند.
همه ی این مقدمه بدان دلیل نوشته شد که نگویند زبان ترکی زبان مهاجمان است بلکه ما اثبات می کنیم که زبان ترکی زبان بومی و زبان عامه ی مردم ایران بوده است و امروز هم گذشته از استانهای آذربایجان، پراکندگی زبان ترکی در ۲۷ استان کشور دلیلی بر ادعای ماست.
ایجاد فرهنگستان زبان ترکی در ایران جزو ضروری ترین امکانات فرهنگی برای یک سوم از ملت ایران است. زبان موجودی زنده و پویاست و هر روز نیاز به تغییر و تحول دارد. زبان با پیشرفت تکنولوؤی پیش می رود و اگر پاسخگوی نیازهای امروز نباشد فردا از گردونه ی استفاده بیرون خواهد افتاد. اما زبان ترکی نشان داده است که در طول ۱۰۰ سال گذشته با وجود همه ی تضییقات انجام گرفته علیه این زبان، ممنوعیت زبان ترکی در ادارات و مدارس و دانشگاهها، نبود رادیو و تلویزیون و امکانات رسانه ای قوی، هنوز همپای زبان فارسی در حال رشد و توسعه است و ممنوعیت این زبان در مدارس و مراکز علمی سبب عقب ماندن این زبان نشده است و هر روزه دهها واژه ی جدید بر گنجینه ی زبان ترکی در ایران افزوده می شود. زبان ترکی دارای قوانین ذاتی بسیار مستحکمی است که بدین زودیها قلعه های قانونی آن درهم ریخته نمی شود. اما معتقدیم گروهی آکادمیک برای تائید، تصویب و ساخت واژگان جدید نظارت کند.
امروز در نوشته های نظم و نثر ترکی واژگانی بکار برده می شوند که با دیدن آنها، برخی تنگ چشمان دادشان هوا می رود که اینان زبان استانبولی را اشاعه می دهند. برای پاسخگویی بدین عربده جویان می گوییم که شما اشتباه می کنید. این، واژگان استانبولی نیست که وارد زبان ما می شود. زبان ما زبانی پویا و متحول است. بسیاری از واژگان ترکی که صدها سال پیش بین ما و مردم آناتولی مشترک بوده است امروز بدلیل نبود نوشته در بین ترکان ایران از زبان محاوره خارج شده اند و در وهله ی نخست باید این واژگان احیا شوند و به صورت اصولی وارد زبان ما گردند. نمونه اش صدها واژگانی که در کتاب مقدمه الادب وجود دارد. این کتاب در ایران و در ۹۵۰ سال پیش نوشته شده و در مکتب خانه های ایران از شمال تا جنوب تدریس می شده است و جالب آنکه نسخه های خطی این اثر نشان می دهد استنساخ اثر از استرآیاد تا شوشتر نوشته شده اند. همانگونه که فرهنگستان فارسی صدها واژه ار این کتاب را در سال ۱۳۵۴ وارد زبان فارسی کرد، ما نیز باید صدها واژه ی ترکی از همین کتاب را وارد زبان ترکی سازیم؛ گفتنی است که این واژگان را وارد نمی کنیم بلکه احیا می کنیم. برای قانونی کردن این حرکت، وجود فرهنگستان زبان ترکی ضروری است.
صدها کتاب ترکی و با تاریخی بیش از ۱۰۰۰ ساله در ایران موجود است که موجودیت زبان ترکی در ایران را اثبات می کند. دهها فرهنگ لغت در ایران نوشته شده اند که لغت این مهنا، صحام العجم، تحفه ی حسام، و غیره و غیره نمونه های بارزی از این فرهنگ هاست. دیوان لغات التورک در ۱۰۰۰ سال پیش به عنوان نخستین دایره المعارف جهان نیز نمونه ی دیگری از این غنای فرهنگی زبان ترکی است.
هزاران دیوان شعر، هزاران کتاب در علوم مختلف در کتابخانه های ایران و جهان زیر غبار زمان فراموش شده اند. این آثار اندیشه های سرشار از علوم و فنون را در خود دارند که تصحیح و نشر آنان از دست افرادی جدا از هم و پراکنده ساخته نیست و فرهنگستانی نیاز است تا با تمرکز این افراد بتواند با اصولی اساسی به تصحیح، تدوین و نشر این آثار همت گمارد. فرهنگستانی باید ایجاد گردد تا ضروری ترین آثار را در اولویت قرار دهد و بر نشر این آثار نظارت کند.
زبان ما دارای واژگان غنی در باب علوم مختلف از جمله در پزشکی، فیزیک، شیمی، جغرافی، کشاورزی، حقوق، سیاسی، نظامی و غیره است. تدوین فرهنگ اصطلاحات این علوم امروز ضروری ترین حرکت فرهنگی ما تلقی می شود و اگر امروز به تدوین و گردآوری این واژگان نپردازیم فردا خیلی دیر است و نخواهیم توانست پاسخگوی نیازهای دانشگاهی باشیم. پس امروز ایجاد فرهنگستانی آزاد و دور از سیستم فرمایشی دولت مورد نیاز ماست. فرهنگستانی که دشمنان زبان ترکی در آن جایگاهی نداشته باشند. فرهنگستانی که علم، درایت و تدبیر لازم را برای کارهای علمی داشته باشند. پس پیش بسوی ایجاد فرهنگستان زبان ترکی!

 

محمدرضا باغبان کریمی

کتابخانه تخصصی ترکی دانشگاه تبریز

اختصاص ردیفهایی برای کتب ترکی در کتابخانه مرکزی دانشگاه تبریز خبری مسرت‌بخش برای محققین و علاقه‌مندان فرهنگ بومی می‌باشد.

در این قسمت از کتابخانه مرکزی دانشگاه، قریب به اتفاق این کتب ذی‌قیمت، آثار نظم و نثر ترکی  را شامل می‌شود. کتبی نیز برای آموزش زبان ترکی و نیز مباحث زبانشناسی موجود می‌باشد.

علاوه بر کتابهایی از ایران نظیر ثعلبیه، آذربایجان ادبیات تاریخینه بیر باخیش، آذربایجان دیلینین نحوی، ترجمه‌های ترکی شاهنامه فردوسی و دیوان حافظ،  مقایسه‌اللغتین، دیوانهای شاعران کلاسیک ترکی‌گوی و...
ردیفی نیز به کتب لاتین حوزه زبان ترکی اختصاص داده شده است. در این ردیف نیز علاوه بر زمینه زبانشناسی و نثر همچون آثاری از آرات، اورهان کمال و... ، آثاری نیز از شاعران مختلف ترکیه، آذربایجان و جهان گردآوری شده‌است، که بالطبع به تحقیقات متخصصین این حوزه عمق خواهدبخشید.
ضمن قدردانی از دستندرکاران این امر مهم، امیدواریم با حمایت دوستداران علم و فرهنگ،  کتابخانه‌ها و کتب ترکی در سطح دانشگاه، توسعه یافته موجبات تقویت زیرساختهای فرهنگی و اجتماعی مملکت عزیزمان ایران را فراهم آورند.

 

منبع: کانال تلگرامی انجمن علمی رشته زبان و ادبیات ترکی آذری دانشگاه تبریز

به یاد سیدهادی خسروشاهی؛ زبان ترکی و آیت الله خوئی و شریعتمداری

آقای سید هادی خسروشاهی یکی از کسانی است که اگر تاریخ سیاسی ایران را مرور کنیم، تقریباً از ۶۰ سال پیش تاکنون همواره در حوزه ی سیاست و فرهنگ نام آور بوده است. هنوز هم خوشبختانه خیلی سرحال است و از طنز هم بی نصیب نیست. آن وقت ها گاهی در گل آقا هم به نام مستعار می نوشت. چندی پیش در جلسه ای که گعده شده بود از علاقه مندی آذربایجانی ها به زبان مادری شان حرف می زد.

خودش اهل خسرو شاه است و ترک. می گفت با هیأتی رفته بودیم عراق. به دیدن مرحوم آیت الله خوئی هم رفتیم. بعد از این که حرف ها زده شد و خواستیم بلند شویم، آیت الله خوئی من را صدا زد و با همان لهجه ی ترکی گفت آقای خسروشاهی تو بمان. ماندم. حضرت آیت الله شروع کرد به ترکی حرف زدن. حرف مهمی نداشت ولی گفته بود در این نجف به ما سخت می گذرد از بس نمی توانیم با کسی ترکی حرف بزنیم.

آقای خسروشاهی ادامه می داد که یک بار هم خدمت مرحوم آیت الله شریعتمداری بوده است. دو نفری داشتند فارسی حرف می زدند. آیت الله شریعتمداری نگاهی به اطراف کرده بود و دیده بود کسی نیست، گفته بود آقای خسروشاهی ترکی حرف بزن که من بهتر بفهمم.

این اهتمام آذربایجانی‌ها به ترکی حرف زدن و تعصبی که در دفاع از هویت زبانی خود دارند خیلی قابل احترام است. باید دولت، به خصوص مسئولان فرهنگی به این هویت های زبانی و قومی در چارچوب ایران واحد و سرافراز توجه ویژه کنند.

* این مطلب را ۱۲ سال پیش در وبلاگم نوشته‌ام.(سید محمد علی ابطحی)

جناب استاد سیدهادی خسروشاهی پنج شنبه ۸ اسفند به دلیل بیماری کرونا درگذشت. از آنجا که به دلیل شرایط خاص اجتماعی، فعلا مراسمی برای این مرد بزرگ برگزار نمی شود، خبرآنلاین سنت «پاسداشت مکتوب نخبگان» را برای این عالم فرزانه منتشر می کند.

فرهنگ، اساطیر و ظرافت زبان ترکی؛ مسیر بین‌المللی شدن سینمای ایران

اینکه دوربین سینما از مناطق شمال تهران عبور کرده، به غربی‌ترین مناطق کشور در "خوی و چالدران" رسیده است، نشان از فرهنگ غنی و سرشار از عاطفه و احساسات این مناطق دارد.

سینما مهم‌ترین رسانه برای انتقال فرهنگ و اندیشه است و چه خوب که از این رسانه مهم برای شناخت و انتقال فرهنگ و افسانه‌های بومی و اساطیر کهن بهره ببریم.

در روزگاری که سینما در فقر داستان و تنوع به‌سر می‌برد، نگاه‌ به فرهنگ بومی و محلی مجال بسیار خوبی برای پرهیز از تکرار مکررات رایج در سینمای ایران است؛ و باعث خوشحالی‌ست که در جشنواره فیلم فجر امسال اثر ارزشمند "آتابای" با نویسندگی «هادی حجازی‌فر» به موضوعات این‌چنینی پرداخته است.

اینکه دوربین سینما از مناطق شمال تهران عبور کرده، به غربی‌ترین مناطق کشور در "خوی و چالدران" رسیده است، نشان از فرهنگ غنی و سرشار از عاطفه و احساسات این مناطق دارد.

دراماتیزه کردن این فرهنگ درخشان و تلاش برای ماندگاری آن، وظیفه تک‌تک ما مردم این منطقه و به‌ویژه مسئولان ماست.

نکته مهم دیگر این فیلم، استفاده از زبان شیرین ترکی برای انتقال صحیح و درست داستان فیلم است.

ظرفیت‌ها و زیبایی‌های زبان ترکی آن‌قدر گسترده و با قابلیت است که می‌تواند جذابیت قصه فیلم‌های بومی را دوچندان کند.

از آن مهم‌تر، می‌تواند علاوه بر جذب مخاطب گسترده داخل کشور، مسیر بین‌‌الملی شدن سینمای ایران را هموار کند و با  اشتراک‌گذاری فیلم‌هایی همچون "آتابای"، "پوست" و "اِو" که در جشنواره فیلم فجر نیز اثرگذار بوده‌اند، مخاطب بین المللی را با فرهنگ و هنر ایران‌زمین آشنا سازد.

زبان ترکی یک سازه منسجم فرهنگی و بستری مناسب برای تعاملات بین المللی به ویژه با همسایگان است و بارها از جانب بزرگان کشور علی‌الخصوص رهبر فرزانه انقلاب، ترویج و گسترش آن مورد تأکید بوده است.

طبیعت بکر منطقه غرب کشور، افسانه‌ها و اساطیر جذاب و ناشنیده آذربایجان و ظرفیت‌های زبان بین المللی ترکی می‌تواند سینمای ایران را باز غافلگیر کند و مخاطبان را با فضا و دنیای جدیدی آشنا سازد.

تنها کافی است به این داشته‌ها و قابلیت‌های بالقوه خود ایمان داشته باشیم.

در پایان لازم به یادآوری است که گزاره‌های فوق‌الذکر در انحصار زبان ریشه‌دار ترکی نبوده و اگر سینماگران ایرانی همین اهتمام را نیز در مورد سایر زبان‌های بومی سرزمین ایران داشته باشند، ضریب اثرگذاری و مخاطب‌پذیری هنر هفتم در کشورمان مضاعف خواهد شد.

 
محمد امین محققی

 

چرا کتاب دده قورقود کتاب مهمی برای ترکان در ایران و آذربایجان می باشد؟

کتاب دده قورقود نام یکی از قدیمی‌ترین داستانهای اسطوره‌ای ترک‌های اوغوز است که ریشه‌ای پیش از اسلامی دارند. این مجموعه از ۱۲ داستان به نثر و نظم تشکیل شده و مجموعه پر ارزشی است که زندگی، ارزشهای اجتماعی و باورهای مردمان ترک را نشان می‌دهد. قدمت کتابت داستانها مربوط به قرن‌های چهاردهم و پانزدهم میلادی می‌باشد. کتاب دده قورقود به زبانهای مختلف ترجمه شده‌است. نخستین ترجمه دده‌قورقود به زبان آلمانی در سال ۱۸۱۵ از روی نسخه کتابخانه درسدن در آلمان بود. دست‌نویس دیگر این کتاب در واتیکان است. در سال ۱۳۲۵ محمد علی فرزانه در روزنامه آذربایجان برای اولین بار این داستان را به جامعه ایران معرفی کرد. از سال ۱۳۳۰ به بعد معرفی و چاپ داستانهای این کتاب به آرامی انجام گرفت و از سال ۱۳۵۷شمسی به تدریج انتشار آن چشمگیر شد. امروزه در ایران علیرغم عدم وجود مراکز تورکولوژی، دهها نفر در ابعاد مختلف اسطوره ای، زبانی و تاریخی کتاب دده قورقود کار کرده و یا می کنند.
ادامه دار بودن داستانها محققان را بر آن داشت که مدعی شوند کتابهای دیگری از این داستانها وجود داشته که فعلا در دست ما نیست. خوشبختانه در اردیبهشت ۱۳۹۸ نسخه ایرانی آن در کتابخانه مهندس ولی محمد خوجه پیدا شد. مطالعات اولیه نشان می داد این نسخه قدیمی در اوایل دوره قاجار از روی یک نسخه ی قدیمی تر بازنویسی شده است. تعلق این نسخه به آذربایجان و ترکان ایران بسیار با اهمیت بود چه آریایی پرستهایی که اخیرا دشمنی خود با هویت ترکان ایران را آشکارتر کرده اند منکر حضور بارز تاریخ و ادبیات ترکان در ایران بودند و هستند. این کتاب خط بطلانی بر ادعاهای پوچ آنان بود. پس از چند ماه بررسی و تحقیق، این کتاب در تبریز چاپ و  اول اسفند ۱۳۹۸  با حضور شخصیتهای برجسته تاریخ، فرهنگ و ادبیات آذربایجان در تبریز رونمایی شد. بی شک چاپ و نشر این اثر ارزنده هم از نظر تجربه اولین کار جمعی در ترکی پژوهی جغرافیای ایران و هم از نظر اعتبار علمی متخصصین تورکولوژی در آذربایجان ایران (علیرغم نبود آکادمی تورکولوژی) بسیار با اهمیت می باشد.

دکتر توحید ملک‌زاده دیلمقانی

 

آنا یاسانین ۱۵ اینجی اصلینه فرق‌لی باخیش

۱۵ اینجی اصل ساده جه و ساده جه تورک دیلینه قارشی آنا یاسادا یئرلشدیریلیبدی. ایراندا ایکی گرچک و باغیمسیز دیل وار. عرب و تورک دیلی. عربجه نین وجودو ۱۶ اینجی اصله دایاناراق اسلام و قرآن دیلی کیمی تانینیب و رسمی ائیتیمی گرکلی ساییلیب. فارسی آدلانان دیل، دیلچیلیک بیلیمی باخیمیندان باغیمسیز بیر دیل اولمادیغی و سؤزلرینین ۸۰ فاییزی عرب، تورک ولاتین دیل لریندن آلیندیغینا رغمن، اؤلکه نین تکجه قوندارما رسمی دیلی کیمی یئر آلیب. باشقا دیللر باغیمسیز دیل دئییل دری ناقص قوندارما دیلینین لهجه لری سیراسیندادیلار. بو اوزدن ۱۵ اینجی اصلین اجراسینی هایقیرانلار بیرداها اوتوروب اونو دیقتله اینجه له ییب گؤرمه لی دیلر کی تورک دیلینه آنا یاسادا یئر یوخدو. ایراندا بیر رسمی بیرده اسلام دیلی وار. باشقا دیللر بؤلگه سل دیللر حددینه دوشورولوب لر کی اونلارین اویغولانماسینا قانونی باخیمنان حکومتین گرکلی گؤره وی یوخدو. آنجاق بو اصلی آنا یاسادا یئرلشدیرمک تورک دیلینی دانیب، آرادان قالدیریب، یوخ ائدیب، اونون یئرینه قوندارما فارس دیلینه رسمی یئر وئرمک دئمک دیر. مشروطه آنایاساسیندا دیل قونوسونا توخونولمامیشدی. بو اوزدن کیمسه فارسجانین رسمی و میللی دیل اولوب و باشقا دیللرین غیررسمی اولماسی کیمی قونولاردا تارتیشا بیلمزدی. اسلامی دئوریمدن سونرا ۱۳۵۸ اینجی ایلده آنا یاسانی حاضیرلاماق پروسه سینده بوآنتی تورک اصل یئرلرشدیریلیب رفراندوما سونولدو. آنجاق دیلیمیزین یازیلیب ،اوخونماسی، رسمی اولماسی و رسمی دولت ائیتیم، اؤیرتیم سیستمینه گیرمه سینین یولو  ۱۵ اینجی اصلین اجراسیلا دئییل تام ترسینه یانلیز اونو آرادان قالدیریب یا اصلاح ائتمه سیله اولابیلر. بو ماده ده ایرانین رسمی واورتاق  دیلی فارسجادیر. سندلر ، یازیشمالار و درس کتابلاری بو دیلده اولمالیدیر. آما اوندان یاناشی بولگه سل دیللرین باسینلاردا قوللانیلماسی و ادبیاتینین ائیتیمی اؤزگوردو. بورادا فارس دیلی "رسمی واورتاق" دیل آدلاندیریلیب آما هر یئرده ملی دیل کیمی میداندا آتینی چاپیر. نه یازیق کی بو اؤنملی و اینجه مساله یانی "رسمی و اورتاق" مفهومو میللی سؤزو ایله ائشید توتولور و توپلومدا حتی اوزمانلار طرفیندن فرقلندیریلمیر. بو اصل اساسیندا تورک دیلی هیچ زامان رسمی اولاماز. بو دیلده رسمی ائیتیم آلیناماز، سؤزده اؤیرنیلمه سینه مانع یوخدور آما عمل یاساقدیر. ائیتیمینه دولتین گؤره وی یوخدور. گؤرونور کی بو اصل تورک خالقینین کیملیک سیمگه سینی یانی دیلینین یوخ ائتمه سینی قانونلاشدیراراق هر طورلو تارتیشما و انتقاد یولونو قاپادیب. بیز بو اصلین اجراسینی دئییل بلکه آنا یاسانین ۱۷۷ اینجی اصلینه دایاناراق اونون حذف یا اصلاح اولونماسینی ایسته مه لی ییک. بو ماده وحی دئییل کی توخونولمایا بلکه تام ترسینه بوتون اخلاقی وانسانی و بشر حاقلاری قوراللارینا هایکیری دیر. بو اصلی قبول ائدیب اونون اجراسینی ایسته مک، فارس دیلینین رسمی لیگی و تورک دیلینین غیر رسمی و غیر ملی  و بولگه سل اولماسینین اقراری دئمک دیر. انسانی کرامت و شرافتیمیزی بیر قارا پارایا ساتماق دئمک دیر. َن دوغال و انسانی حاققیمیزین بیر کیچیک بؤلومونو یالوارماقلا فارس شوونیستیندن دیلنمک آنلامیندادیر. حاق، میننت و یالوارماقلا دئییل، منطق و حقوق و شرع قوراللارینا دایاناراق، گوج و اراده ایله آلینار. ۱۵ اینجی اصله گووه نیب، دیل حاققیمیزی بو سئویه یه ائندیرمک مطلق یانلیشلیقدیر.

 

سلیمان باری

 

?Niyə Türkcə öyrənməliyik

85 milyon insan Ana dili olaraq, Türkcə danışır. Dünyanın 15ci ən çox danışılan dilidir. Bir o qədər də insan ikinci dil olaraq Türkcə danışır.

 

 

Türk mədəniyyətini və tərzini bəyənənlər üçün Türkiyədə oxumaq idealdır. Hətta yerli dili danışmasan belə bütün yerlər üçün gözəldir.  Əgər yerli dili bilsəz bütünlüklə hərşey sizə rahat olacaq – insanlarla müzakirələr, mədəniyyəti öyrənmə və ...

 

 

Türk dili Ural-Altaik qrupuna məxsusdur və Fin – Macarıstan dillərilə də əlaqəsi vardır. Latın əlifbası ilə 90% insan tərəfindən yerli dil olaraq yazılmışdır. Türkcə sonradan əlavə dil olaraq daxil edilmiş, məna olaraq söz kökünə son şəkilçi əlavə etməkdir.

 

Müasir Türkcə İstanbul dialektinə uyğun nəzərdə tutulsa da , Türkiyənin hər hansı bir yerində Türkcə öyrənmək kimi bir şansınız vardır. Türkcə öyrənilməsi üçün bir çox kurslar da vardır.

 

 

تورکونو یازمازلار کی، دانیشارلار!

۱۳۷۹جو ایلده بیر سیرا اؤیرنجی یولداش‌لارلا بیرلیکده تبریز بیلیم‌یوردوندا تورکجه دیل کیلاسی قورماق قرارینا گلدیک. آنجاق، بو ایشه گؤره، تبریز بیلیم یوردونون فرهنگی ایش‌لر یاردیمچیلیغیندان مجوز آلمالیییدیق. بونا گؤره ده ایسته‌یییمیزی بیر کاغیذا یازیب، وورغولادیغیم قوروما باش ووردوق. اورادا بیر منشی خانیم وار ایدی. بیزی گؤرجک اورا باش ووردوغوموزون ندنینی سوروشدو. آنا دیلیمیزی اؤیرنمک اوچون تورکجه دیل کیلاسی قورماق ایسته‌دیییمیزی دیله گتیردیییمیزده، چاشباش قالیبان سوروشدو:

 

- "یانی نهههه؟! آنا دیلیمیزی باشاریروخ داااا"

اونون سؤزونه یانیت اولاراق دئدیم: "یوخ، بیز باشارمیریق، سیز باشاریرسینیزسا بیر صفحه تورکو یازی یازین بیزه؟!"

چاشباش قالمیش خانیم منیم بو سؤزومو ائشیتدییینده مات-مات بیزه باخاراق "آخی تورکونو یازمازلار کی، دانیشارلار دا"! دئیه یانیت وئردی. منسه "دئییرسینیز من ایکی صفحه یازیم" دئیه‌رک "دیل باجاریق‌لارینین بیری دانیشماقدیرسا باشقاسی ایسه یازماقدیر" سؤزونو آنلاتماغا چالیشدیم...

 

ی س: ایندی آز-قالا ییرمی ایل بو اولایدان کئچیر. بو ییرمی ایلده هئچ نه قازانماساق دا، اَن آزی چوخلارینی باشا سالمیشیق کی تورکجه‌نی یالنیز دانیشمازلار، بلکه یازارلار دا... بونو بوگون دیلیمیزین دوشمن‌لری ده بئله بیلیرلر.

 

محمد رحمانی فر