پیشنهاد تاسیس فرهنگستان زبان ترکی با محوریت ایران اسلامی

پژوهشگر و نماینده سابق مجلس گفت: طبق توصیه‌های رهبری نیاز به جذب نخبگان و شخصیت‌های فرهنگی برای کار در زمینه فرهنگ آذربایجان وجود دارد که از نمونه کارهای پیشنهادی ایجاد فرهنگستان زبان ترکی با محوریت ایران اسلامی است.

به گزارش خبرگزاری فارس از تبریز،  علی‌اصغر شعردوست پژوهشگر و نماینده سابق مجلس  امروز در نشست هیأت امنای بنیاد فرهنگ، هنر و ادب آذربایجان که با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد تشکیل شد، به توصیه‌های مقام معظم رهبری در برگزاری کنگره‌های باشکوه برای شعرایی مثل شهریار اشاره و اظهار کرد: طبق توصیه‌های رهبری نیاز به جذب نخبگان و شخصیت‌های فرهنگی برای کار در زمینه فرهنگ آذربایجان وجود دارد که از نمونه کارهای پیشنهادی ایجاد فرهنگستان زبان ترکی با محوریت ایران اسلامی است.

وی با اشاره به برخی طرح‌های ناتمام حوزه فرهنگ در استان‌های ترکی زبان افزود: باید در مسیر مقابله با تحریفات و تبلیغات خارجی که برای ضربه زدن به شعر و ادب فارسی انجام می‌شود کار جدی در این زمینه صورت گیرد و آثار قدیمی مرتب تجدید چاپ شود.

گقتنی است، در این نشست مدیران کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌های آذربایجان‌شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و زنجان نیز حضور داشتند.

انحصارگرایی‌ زبانی محکوم است!

حسن محدثی‌ گیلوایی، جامعه‌شناس در یادداشتی تلگرامی در پاسخ به یادداشت منوچهر جوکار، دانش‌آموخته‌ی دکترای زبان و ادبیّات فارسی و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز درباره‌ی تلاش برای تشکیل فرهنگستان زبان ترکی نوشت:
همه‌ی زبان‌هایی که در ایران وجود دارند، بخشی از سرمایه‌های فرهنگی‌ ایران اند. برای همه‌ی آن‌ها بهتر است فرهنگستان درست کنیم. همه‌ی عناصر فرهنگی در ایران مهم و عزیز اند، مگر آن‌که مخرب بودن‌شان بر مبنای پژوهش نشان داده شده باشد و اجتماع علمی بر آن صحه بنهد؛ زبان ترکی هم همین‌طور. به انحصارگرایی‌ زبانی خاتمه دهید!

رونق یافتن زبان ترکی یا کردی یا زبان‌های دیگر در ایران به معنای مقابله با زبان فارسی نیست. متأسفانه ملی‌گرایی‌ ایرانی در سده‌ی اخیر در ایران بر بنیاد طرد زبان و فرهنگ گروه‌های جمعیتی‌ دیگر بنا شده است. ملی‌گرایی‌ ایرانی به‌شدت انحصارگرا و سرکوب‌گر بوده است و هنوز پیروان این ایدئولوژی به نام ایران در تلاش اند میراث فرهنگی‌ اتنیک‌های دیگر ساکن در ایران را نادیده بگیرند و حتی حذف کنند. آن‌ها برخی از حقوق اولیه مردمان اتنیک‌های دیگر ایرانی را که قرن‌ها در این سرزمین زنده‌گی کرده اند و از کشورمان دفاع کرده اند، نادیده می‌گیرند.

شدت انحصارگرایی در میان این ملی‌گرایان چنان است که تحمل طرح بحث از تشکیل فرهنگستان زبان‌های دیگر در ایران را ندارند. متاسفانه مرکزگرایی در ایران نیز به نفع این ایده‌ئولوژی‌ سرکوب‌گر عمل کرده است. ایران متشکل از ترک، کرد، بلوچ، لر، فارس، عرب، ترکمن، گرجی، گیلک، و غیره است. همه‌ی این اتنیک‌ها بخشی ارزش‌مند از ایران هستند و دفاع از حقوق همه‌ی آن‌ها وظیفه‌ی هر ایرانی است.

رشد فرهنگی و اجتماعی در میان هر یک از آنان به معنای نادیده گرفتن و تضعیف ایران نیست بلکه بر عکس به معنای تقویت همبستگی ملی است. همبستگی‌ ملی با حذف اتنیک‌ها یا نادیده گرفتن حقوق اجتماعی و فرهنگی‌ و اقتصادی‌ و سیاسی‌ آنان حاصل نمی‌شود بلکه نتیجه‌ی این نوع سیاست‌ها همانا ایجاد بیگانگی در آن‌ها و پدید آوردن نیروی گریز از مرکز در آن‌ها است.

ایران‌گرایی موجود و مسلط در سده‌ی اخیر در ایران نوعی ایدئولوژی‌ انحصارگرا و ضدانسانی است و وظیفه‌ی هر ایرانی‌ آزاده‌ای که به حقوق هم‌وطنان‌مان از هر دسته و گروه و قومی تعهد دارد، این است که در برابر این ایدئولوژی‌ ضد انسانی و ضد اعتلای ایران بایستد و با آن مقابله کند. ایران از آن یکایک مردمان این سرزمین است و همه‌ی هم‌وطنان ما حق دارند از مواهب آن به یک میزان بهره ببرند.

آیا وجود فرهنگستان زبان ترکی ضروری است؟

زبان ترکی دارای قدمت بالایی در سرزمینهای ایران امروزی است. حکومتها و مدنیت بزرگی در تاریخ چون گوتتی ها، هورری ها، آراتتی ها، مانناها و مادها دارای ریشه های استوار در سرزمین ایران بوده اند و تمرکز بیشتر این تمدنها آذربایجان بوده است. امروز آثار فراوانی از این تمدن ها در حوضه های تاریخی، موزه های ایران و جهان موجود است. همین اشیا اندکی که در داخل کشورمان مانده است نشان می دهد که تمدنی عالی با هنر و ادبیاتی غنی از سده های دور و دراز در این سرزمین وجود داشته است. هنوز ستونها و دیوارهای ماننا در استان ما موجود است؛ هنور آقار اورارتوها در استان ما سرافراز و استوار ایستاده است. در ادبیات و فرهنگ مردم نیز آثار گرانقدر اجداد ما در حرکت و ماندگاری است. بر خلاف کسانی که فکر می کنند زبان ترکی با سلجوقیان به ایران آمده است – بکذریم از افراد بی دانشی که مغولان؟! را آورنده ی زبان ترکی به ایران می دانند! – قدمت زبان ترکی به سده های پیشتر برمی گردد. کتابهای فراوانی در اوایل ظهور اسلام در ایران به زبان ترکی نوشته شده اند که امروز هنوز در موزه ها و کتابخانه های رسمی کشورمان نگهداری می شوند. ترجمه ی فرمان امیرالمؤمنین علی (ع) به والی آذربایجان که در قرن پنجم به ترکی ترجمه شده است و امروز در موزه ی چهل ستون اصفهان موجود است. یکی از صدها نمونه از این دست است. کتاب عالیقدر “مقدمه الادب” در اواخر قرن پنحم از جاراله زمخشری به سه زبان عربی فارسی و ترکی که برای آموزش زبان عربی برای فارسی زبانان و ترکی زبانان نوشته شده و قرنها در ایران در مکتبخانه ها تدریس می شده است و دهها نسخه ی خطی این اثر در جای جای ایران عزیزمان موجود است. و می توان دهها اثر جاودانه ای را شمرد که هنوز مورد غفلت عمدی قرار گرفته اند.
همه ی این مقدمه بدان دلیل نوشته شد که نگویند زبان ترکی زبان مهاجمان است بلکه ما اثبات می کنیم که زبان ترکی زبان بومی و زبان عامه ی مردم ایران بوده است و امروز هم گذشته از استانهای آذربایجان، پراکندگی زبان ترکی در ۲۷ استان کشور دلیلی بر ادعای ماست.
ایجاد فرهنگستان زبان ترکی در ایران جزو ضروری ترین امکانات فرهنگی برای یک سوم از ملت ایران است. زبان موجودی زنده و پویاست و هر روز نیاز به تغییر و تحول دارد. زبان با پیشرفت تکنولوؤی پیش می رود و اگر پاسخگوی نیازهای امروز نباشد فردا از گردونه ی استفاده بیرون خواهد افتاد. اما زبان ترکی نشان داده است که در طول ۱۰۰ سال گذشته با وجود همه ی تضییقات انجام گرفته علیه این زبان، ممنوعیت زبان ترکی در ادارات و مدارس و دانشگاهها، نبود رادیو و تلویزیون و امکانات رسانه ای قوی، هنوز همپای زبان فارسی در حال رشد و توسعه است و ممنوعیت این زبان در مدارس و مراکز علمی سبب عقب ماندن این زبان نشده است و هر روزه دهها واژه ی جدید بر گنجینه ی زبان ترکی در ایران افزوده می شود. زبان ترکی دارای قوانین ذاتی بسیار مستحکمی است که بدین زودیها قلعه های قانونی آن درهم ریخته نمی شود. اما معتقدیم گروهی آکادمیک برای تائید، تصویب و ساخت واژگان جدید نظارت کند.
امروز در نوشته های نظم و نثر ترکی واژگانی بکار برده می شوند که با دیدن آنها، برخی تنگ چشمان دادشان هوا می رود که اینان زبان استانبولی را اشاعه می دهند. برای پاسخگویی بدین عربده جویان می گوییم که شما اشتباه می کنید. این، واژگان استانبولی نیست که وارد زبان ما می شود. زبان ما زبانی پویا و متحول است. بسیاری از واژگان ترکی که صدها سال پیش بین ما و مردم آناتولی مشترک بوده است امروز بدلیل نبود نوشته در بین ترکان ایران از زبان محاوره خارج شده اند و در وهله ی نخست باید این واژگان احیا شوند و به صورت اصولی وارد زبان ما گردند. نمونه اش صدها واژگانی که در کتاب مقدمه الادب وجود دارد. این کتاب در ایران و در ۹۵۰ سال پیش نوشته شده و در مکتب خانه های ایران از شمال تا جنوب تدریس می شده است و جالب آنکه نسخه های خطی این اثر نشان می دهد استنساخ اثر از استرآیاد تا شوشتر نوشته شده اند. همانگونه که فرهنگستان فارسی صدها واژه ار این کتاب را در سال ۱۳۵۴ وارد زبان فارسی کرد، ما نیز باید صدها واژه ی ترکی از همین کتاب را وارد زبان ترکی سازیم؛ گفتنی است که این واژگان را وارد نمی کنیم بلکه احیا می کنیم. برای قانونی کردن این حرکت، وجود فرهنگستان زبان ترکی ضروری است.
صدها کتاب ترکی و با تاریخی بیش از ۱۰۰۰ ساله در ایران موجود است که موجودیت زبان ترکی در ایران را اثبات می کند. دهها فرهنگ لغت در ایران نوشته شده اند که لغت این مهنا، صحام العجم، تحفه ی حسام، و غیره و غیره نمونه های بارزی از این فرهنگ هاست. دیوان لغات التورک در ۱۰۰۰ سال پیش به عنوان نخستین دایره المعارف جهان نیز نمونه ی دیگری از این غنای فرهنگی زبان ترکی است.
هزاران دیوان شعر، هزاران کتاب در علوم مختلف در کتابخانه های ایران و جهان زیر غبار زمان فراموش شده اند. این آثار اندیشه های سرشار از علوم و فنون را در خود دارند که تصحیح و نشر آنان از دست افرادی جدا از هم و پراکنده ساخته نیست و فرهنگستانی نیاز است تا با تمرکز این افراد بتواند با اصولی اساسی به تصحیح، تدوین و نشر این آثار همت گمارد. فرهنگستانی باید ایجاد گردد تا ضروری ترین آثار را در اولویت قرار دهد و بر نشر این آثار نظارت کند.
زبان ما دارای واژگان غنی در باب علوم مختلف از جمله در پزشکی، فیزیک، شیمی، جغرافی، کشاورزی، حقوق، سیاسی، نظامی و غیره است. تدوین فرهنگ اصطلاحات این علوم امروز ضروری ترین حرکت فرهنگی ما تلقی می شود و اگر امروز به تدوین و گردآوری این واژگان نپردازیم فردا خیلی دیر است و نخواهیم توانست پاسخگوی نیازهای دانشگاهی باشیم. پس امروز ایجاد فرهنگستانی آزاد و دور از سیستم فرمایشی دولت مورد نیاز ماست. فرهنگستانی که دشمنان زبان ترکی در آن جایگاهی نداشته باشند. فرهنگستانی که علم، درایت و تدبیر لازم را برای کارهای علمی داشته باشند. پس پیش بسوی ایجاد فرهنگستان زبان ترکی!

 

محمدرضا باغبان کریمی

ضرورت تاسیس فرهنگستان زبان و ادبیات ترکی

دکتر جواد نوروزی، رئیس بنیاد مقبره الشعرای استاد شهریار، با نگارش مقاله ای تحت عنوان «ضرورت تاسیس فرهنگستان زبان و ادبیات ترکی» در روزنامه «مردم سالاری» چاپ تهران نوشت:

 

نبود فرهنگستان زبان وادبیات ترکی آسیب شدیدی در سال‌های اخیر به این زبان وارد ساخته است .فقدان مراکز علمی، پژوهشی به همراه عواملی مانند فراموشی و رقیق‌تر شدن زبان مادری (پدیده فآذری) در روند انتقال شفاهی از یک نسل به نسل دیگر و عدم امکان معادل‌سازی و معادل‌یابی برای موضوعات، مفاهیم و اشیای جدید، می‌تواند آن زبان مادری را به زبانی نازا و ایستا تبدیل کند. عدم انتقال نسلی و نازایی زبانی می‌تواند در یک بازه زمانی طولانی، یک زبان را به گویش تبدیل کند و یا حتی منجر به مرگ تدریجی آن زبان شود. به طور نمونه، زبان‌های مازنی و گیلکی دست کم در مناطق شهری در طی دهه‌های اخیر تبدیل به گویش و لهجه شده‌اند که بر پایه تعاریف زبان شناسی، دیگر به سختی می‌توان آن‌ها را زبان نامید.

آب رفتن زبان ترکی و گسترش پدیده زبان فآذری یکی از آسیب‌های اصلی در سال‌های اخیر می‌باشد.: پدیده «زبان فآذری» (فارسی + آذری) به زبان ترکی آمیخته با واژگان و دستور زبان فارسی گفته می‌شود که از نظر شکل و محتوا تهی شده و بر اثر ترکیب مفرط و لجام گسیخته با زبان فارسی به شکل زبانی فاقد ساختار، قاعده و پویایی در آمده است. گسترش پدیده فآذری بویژه در میان جمعیت‌های مهاجر به کلانشهرها، بزرگ‌ترین تهدید پیش روی زبان ترکی آذربایجانی است چرا که آن زبان را از درون تهی و گویشوران آن را به فراموشی تدریجی زبان مادری و جایگزینی آن با زبان غالب (فارسی) سوق می‌دهد. دو عامل در شکل‌گیری این پدیده نقش‌آفرینی کرده‌اند. نخست، رسانه‌ها و دوم، نظام آموزشی.

نظر به اینکه زبان ترکی ، زبان مهم  عالم اسلام و کلید بخش عظیمى از ذخایر ارزشمند علمى و ادبى تمدن اسلامى، و خود از ارکان هویّت فرهنگى ملت ایران است، و با توجه به اینکه بنابر قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران،به‌منظور حفظ سلامت و تقویت و گسترش این زبان و تجهیز آن براى برآوردن نیازهاى روزافزون فرهنگى و علمى و فنى و رفع تشتت و ایجاد هماهنگى در فعالیت‌هاى مراکز فرهنگى و پژوهشى در حوزۀ زبان و ادب ترکی و سازمان دادن به تبادل گسترده و پربار تجربه درزمینۀ تحقیقات و مطالعات در این حوزه و صرفه‌جویى در نیرو و استفادۀ صحیح از کارشناسان و پژوهشگران و ایجاد مرجعى معتبر و برخوردار از وجهه و حیثیت جهانى در ایران می‌بایستی فرهنگستان زبان و ادبیات ترکی تاسیس شود.

 

فرهنگستان زبان و ادبیات ترکی می‌بایستی به دنبال اهداف ذیل باشد:

 حفظ قوّت و اصالت زبان ترکى، به‌عنوان یکى از ارکان هویت ملى ایران و زبان مهم  عالم اسلام و حامل معارف و فرهنگ اسلامى؛

• پروردن زبانى مهذّب و رسا براى بیان اندیشه‌هاى علمى و ادبى و ایجاد انس با مآثر معارف تاریخى در نسل کنونى و نسل‌هاى آینده‌؛

• رواج زبان و ادب ترکی و گسترش حوزه و قلمرو آن در داخل و خارج از کشور؛

• ایجاد نشاط و بالندگى در زبان ترکی، به ‌تناسب مقتض سازمان دادن و تمشیت فعالیت‌هاى ناظر به حفظ میراث زبانى و ادبى فارسى‌؛

 

فرهنگستان زبان وادبیات ترکی در حوزه‌های ذیل می‌تواند فعال باشد:

تأسیس واحدهاى واژه‌سازى و واژه‌گزینى و سازمان دادن واحدهاى مشابه در مراکز دانشگاهى و دیگر سازمان‌هاى علمى و فرهنگى و هماهنگ ساختن فعالیت‌هاى آنان از راه تبادل تجارب‌؛

• نظارت بر واژه‌سازى و معادل‌یابى در ترجمه از زبان‌هاى دیگر به زبان ترکی  و تعیین معیارهاى لازم براى حفظ و تقویت بنیۀ زبان ترکی  در برخورد با مفاهیم و اصطلاحات جدید؛

• کمک به معرفى و نشر میراث زبانى و ادب ترکى به‌صورت اصلى و معتبر؛

• اهتمام در حفظ فرهنگ‌هاى علمى و مردمى و جمع‌آورى و ضبط و نشر امثال‌وحکم و کلیۀ اعلام و اصطلاحات ترکی  در همۀ زمینه‌ها و بهره‌بردارى از آن‌ها براى پرورش و تقویت زبان و ادب ترکی‌؛

• سازمان دادن تبادل تجربه‌ها و دستاوردهاى مراکز پژوهشى در حوزۀ زبان و ادب ترکی و تأمین موجبات بهره‌بردارى صحیح از این تجربه‌ها؛

• بهره‌بردارى صحیح از گویشها ى محلى (در داخل و خارج از ایران‌) به‌منظور تقویت و تجهیز این زبان و غنى ‌ساختن و گستردن دامنۀ کارکرد آن‌؛

• معرفى محققان و ادیبان و خدمتگزاران زبان و ادب ترکی  و حمایت از نشر آثار ایشان و کمک به تأمین وسایل فعالیت علمى و فرهنگى آنان و فراهم آوردن موجبات تقدیر از خدمات آن‌ها.